Ιστορίας

Ναυπηγημένο στο Λιβόρνο της Ιταλίας το 1910, το θωρηκτό Αβέρωφ, εκτοπίσματος 10.000 τόνων, αποτέλεσε τη ναυαρχίδα και μακράν το μεγαλύτερο πολεμικό πλοίο του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού έως το 1951, οπότε και αποσύρθηκε από την ενεργό υπηρεσία. Περισσότερο από έναν αιώνα μετά την κατασκευή του, εξακολουθεί να είναι αξιόπλοο, ένα από τα μόλις τρία θωρακισμένα καταδρομικά που υπάρχουν σήμερα σε όλο τον κόσμο. Αρχικά προορισμός του ήταν να ενταχθεί στο ιταλικό Ναυτικό, αλλά αγοράστηκε από την Ελλάδα και σύντομα έδρασε στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ έγινε το πρώτο ελληνικό πολεμικό σκάφος που εισήλθε στα ινδικά ύδατα από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και συνέχισε να υπηρετεί σε καθήκοντα συνοδείας καθ’ όλο το υπόλοιπο του πολέμου. Το 1945 πρυμνοδέτησε στον Πόρο όπου και εγκαταλείφθηκε έως το 1984, όταν το ελληνικό Γενικό Επιτελείο Ναυτικού αποφάσισε να το ανασύρει από τη λησμονιά. Έπειτα από χρόνια αργών επισκευών και συντήρησης, το πλοίο είναι τώρα αγκυροβολημένο στον Φαληρικό όρμο στην ακτή της Αθήνας ως πλωτό ναυτικό μουσείο. Ο Τζoν Καρ όχι μόνο παρέχει τις πλήρεις τεχνικές προδιαγραφές και την επιχειρησιακή ιστορία του πλοίου, συμπεριλαμβανομένων λεπτομερειών της ανακαίνισής του, αλλά βασίζεται και σε διηγήσεις από πρώτο χέρι των αξιωματικών, υπαξιωματικών και ναυτών ώστε να εξιστορήσει τη μακρά και αξιόλογη σταδιοδρομία αυτού του έξοχου θωρηκτού.

Στα χρόνια της μακράς δουλείας έγινε μια πνευματική και εθνική ζύμωση στα ευρύτερα λαϊκά στρώματα και όχι μόνο σε μια «ελίτ», όπως στους τελευταίους βυζαντινούς αιώνες: μια μεταστοιχείωση της εσωτερικής δομής, έτσι που με αργούς ρυθμούς να συντελεστεί η εθνική αυτογνωσία, που δεν πρόφτασε να ολοκληρωθεί στα χρόνια των Παλαιολόγων. Το Ρωμαίος/Ρωμηός ή Ρωμιός άρχισε σταδιακά να υποδηλώνει όχι γενικά τον υπόδουλο ορθόδοξο χριστιανό, αλλ’ ειδικά τον υπόδουλο χριστιανό Έλληνα ή ελληνόφωνο. Κι επειδή το Ρωμηός/Ρωμιός υποδήλωνε γενικά τον υποτεταγμένο, άρχισε, ως αντίδραση στην υποταγή, υπό την επίδραση των Ελλήνων της Δύσης (και όχι μόνο από Διαφωτισμού κι εντεύθεν) να χρησιμοποιείται ο όρος Έλλην που υπερίσχυσε του διεθνοποιημένου Γραικός. Επιπροσθέτως, μέσα στον θερμολέβητα της δουλείας διαμορφώνεται ένας τύπος Έλληνος –και δεν είναι ο μόνος–, που το πνεύμα του είναι στη Δύση και η ψυχή του στην Ανατολή.

Ο τόμος αυτός είναι ό,τι λέει ο τίτλος του: «Μεγάλες μορφές και μεγάλες στιγμές του ’21». Όχι όλος ο αγώνας στην πολυμορφία του και στην πολύπτυχη διάστασή του. Όμως ο προσεκτικός αναγνώστης, διαβάζοντάς τον, θα προσεγγίσει την αλήθεια για τα σπουδαιότερα γεγονότα που συνέβησαν και συνέβαλαν στην εδραίωση της Επανάστασης καθώς και για τη ζωή και τη δράση των πρωταγωνιστών της. Ο συγγραφέας παραθέτει όχι μόνο τα ηρωικά γεγονότα αλλά και κάποια μελανά σημεία που είναι φυσικό να υπήρξαν και που δυστυχώς θα υπάρχουν πάντα σε όλους τους ξεσηκωμούς. Διότι σκοπός του είναι να δώσει μια ακριβή και όχι «υμνητική» ή «αποδομητική» ιστορία.

Με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την Καταστροφή της Σμύρνης, όταν η ανθηρή μητρόπολη, το σημερινό Ισμίρ, διαλύθηκε ολοσχερώς και δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, αλλά και τα 200 χρόνια από τη Σφαγή της Χίου, ο διακεκριμένος συγγραφέας και δημοσιογράφος Lutz C. Kleveman κάνει ένα οδοιπορικό, επί έναν ολόκληρο χρόνο, στα ελληνικά νησιά και στη Σμύρνη, που καταλήγει να μετατραπεί σ’ ένα ταξίδι στον χρόνο. Μεταφερόμαστε στη Χίο στο τέλος του 18ου αιώνα και παρακολουθούμε τα γεγονότα που οδήγησαν στον εξανδραποδισμό του πληθυσμού της, καθώς και στο προσφυγικό κύμα προς τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου. Στη συνέχεια περνάμε απέναντι στα παράλια της Μικράς Ασίας και την κοσμοπολίτικη Σμύρνη, τότε που ζούσαν ειρηνικά εκεί Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι, Αρμένιοι, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί, και ξαναζωντανεύουν μπρος στα μάτια μας οι εξελίξεις που είχαν ως τελικό αποτέλεσμα την Καταστροφή του 1922. Το συνταρακτικό αυτό γεγονός και τη λήξη του Ελληνοτουρκικού Πολέμου διαδέχτηκε η ανταλλαγή πληθυσμών, κατά την οποία σχεδόν δύο εκατομμύρια χριστιανοί και μουσουλμάνοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους· αυτή η ανταλλαγή αποτέλεσε το πρότυπο για όλες τις εθνοκαθάρσεις του 20ού αιώνα. Με βάση τις μαρτυρίες των ανθρώπων που συναντά και την επιτόπια έρευνά του, ο συγγραφέας αναζητά το νήμα της Ιστορίας που συνδέει το παρελθόν με το παρόν αλλά και τις μετακινήσεις των πληθυσμών στο Αιγαίο, οι οποίες δείχνουν να μην έχουν τέλος…

Μια επική αφήγηση έξι αιώνων αθηναϊκής ιστορίας, από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τον 2ο αιώνα μ.Χ. Η εξέλιξη της πόλης και το αποτύπωμά της στον ελληνιστικό και τον ρωμαϊκό κόσμο. Αυτό το βιβλίο αφορά μια μακρά περίοδο της ιστορίας της Αθήνας που θεωρείται συνήθως αλλά λανθασμένα εποχή παρακμής και πτώσης μετά το μεγαλείο της κατά τους κλασικούς χρόνους. Τότε η Αθήνα ήταν αυτοκρατορική δύναμη με τρομερό στόλο, είχε ισχυρή οικονομία, περήφανη ιστορία, ανθούσα πνευματική, καλλιτεχνική και φιλολογική ζωή και οι Αθηναίοι ζούσαν υπό μια δημοκρατία η οποία τους καθιστούσε κυρίαρχους ως κράτος. Ο Περικλής ισχυριζόταν ότι η Αθήνα ήταν μια πόλη την οποία ήθελαν να μιμηθούν οι πάντες. Όμως, το 338, όταν ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας επέβαλε την ηγεμονία του στην Ελλάδα, αυτή η ζωή άλλαξε για πάντα. Οι Έλληνες υποχρεώθηκαν να υποστούν τη μακεδονική εξουσία για σχεδόν δύο αιώνες, μέχρι να επιβάλει την κυριαρχία της στην Ελλάδα η νέα δύναμη του μεσογειακού κόσμου, η Ρώμη. Η συνηθισμένη άποψη για την Αθήνα υπό τη μακεδονική και τη ρωμαϊκή κυριαρχία είναι εκείνη μιας πόλης που ήταν η σκιά του προηγούμενου εαυτού της, με τη δημοκρατία της να έχει υποβαθμιστεί σε μια καρικατούρα, την οικονομία της σε παρακμή, τη στρατιωτική ικανότητά της να μην υπάρχει πια, και υπό τους Ρωμαίους αφέντες της να έχει μετατραπεί σε επαρχιακή πόλη. Όμως αυτή η υποβαθμισμένη εικόνα έρχεται σε αντίθεση με την πραγματικότητα. Όπως θα καταδείξει το ανά χείρας βιβλίο, η μεταγενέστερη Αθήνα απείχε πολύ από το να είναι ένα υστερόγραφο της κλασικής προκατόχου της. Εξακολουθούσε να είναι μια ζωντανή πόλη που ασκούσε επιρροή, ο λαός της παρέμενε όπως πάντα ανθεκτικός, φθάνοντας στο σημείο ακόμη και να πολεμήσει εναντίον των Μακεδόνων και των Ρωμαίων κυριάρχων, ενώ ο κλασικός εαυτός της επιβίωνε στη φιλολογία και τη σκέψη.

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ Η ΝΕΑ ΤΑΞΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΑΠΑΙΤΕΙ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η ΔΡΑΣΗ -ΚΑΙ ΜΟΝΟ Η ΔΡΑΣΗ- ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΦΕΡΕΙ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΠΑΡΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΣΟΥ! ΑΝ ΑΛΛΑΞΟΥΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ, ΘΑ ΑΛΛΑΞΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Τα πράγματα δεν πηγαίνουν έτσι όπως τα είχαμε σχεδιάσει. Το σύστημα καρκινοβατεί. Υποτίθεται ότι θα έφερνε ισορροπία και ευμάρεια. Κι αντί γι’ αυτό, αποδεικνύεται ότι είναι ικανό να καταστρέψει τα πάντα. Δεν μπορούμε πλέον να επιτρέψουμε στους αριβίστες πολιτικούς να ανταλλάσσουν τρισεκατομμύρια με απίστευτη ταχύτητα, ενώ τράπεζες και ολόκληρες χώρες καταρρέουν σχεδόν χωρίς προειδοποίηση. Δεν είναι δυνατόν να αφήσουμε να διευρύνεται το κενό μεταξύ των ολίγων πλουσίων, από τη μία πλευρά, και όλων των άλλων, από την άλλη. Χρειαζόμαστε κάτι άλλο, κάτι νέο. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι εμείς, οι λαοί, μπορούμε να «επαναστατήσουμε» και να απαιτήσουμε όσα μας είχαν υποσχεθεί. Κι αυτή η επανάσταση θα πετύχει μόνο αν γίνει χωρίς ηγέτες…

Από τον Ιούνιο του 480 π.Χ. και μετά τη νίκη των Περσών στις Θερμοπύλες, μέχρι τον Αύγουστο του 479 π.Χ., δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι εγκατέλειψαν την πόλη τους. Αφήνοντας τα σπίτια και τους τάφους των προγόνων τους, τα γυναικόπαιδα και οι ηλικιωμένοι κατέφυγαν σε ασφαλή μέρη, ενώ όλοι οι μάχιμοι άντρες επιστρατεύτηκαν. Αυτή τη δύσκολη χρονιά, η πόλη κάηκε όχι μία αλλά δύο φορές. Ο Ρόμπερτ Γκάρλαντ εξετάζει πώς οι Αθηναίοι πήραν την απόφαση να εκκενώσουν την Αττική, και αναλύει τις συνέπειες, υλικές και ψυχολογικές, της επακόλουθης εισβολής. Εισάγει τους αναγνώστες στο ευρύτερο σκηνικό των Περσικών Πολέμων, περιλαμβανομένης της Μάχης του Μαραθώνα. Περιγράφει τα στάδια της εισβολής τόσο από την περσική όσο και από την ελληνική πλευρά και αναλύει την πολιορκία της Ακρόπολης, την ήττα των Περσών, πρώτα στη θάλασσα από τους συνασπισμένους Έλληνες, και, στη συνέχεια στην ξηρά, και, τελικά, την επιστροφή των Αθηναίων στον τόπο τους. Το βιβλίο Η ΑΘΗΝΑ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ θέτει ρωτήματα πιο επίκαιρα από ποτέ, καθώς αναφέρεται στα μέσα και στις δομές που είχαν στη διάθεσή τους οι πρόσφυγες καθ’ οδόν, συνδέοντας έτσι τον αρχαίο με τον σύγχρονο κόσμο, σε μια εποχή όπου στις ειδήσεις κυριαρχεί το δράμα πέντε εκατομμυρίων προσφύγων από τη Συρία.

Στις 28 Οκτωβρίου του 1940, ο Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς είπε «ΟΧΙ» στο προκλητικό τελεσίγραφο του Μουσολίνι∙ έτσι οι ιταλικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Ελλάδα μέσω της Αλβανίας. Η επίθεση αυτή ήταν αποτέλεσμα της επιθυμίας του Μουσολίνι να πετύχει μια εύκολη νίκη ώστε να ανταγωνιστεί τον Χίτλερ, που κατέκτησε τάχιστα τη Γαλλία. Θεωρητικά ο ελληνικός στρατός δεν είχε τον κατάλληλο εξοπλισμό ούτε ήταν προετοιμασμένος για μια τέτοια σύγκρουση, όμως ο Μουσολίνι είχε υποτιμήσει την αποφασιστικότητα των φαντάρων που πολεμούσαν για την πατρίδα τους. Μέσα σε μερικές εβδομάδες η ιταλική στρατιά αναγκάστηκε να οπισθοχωρήσει, και οι Έλληνες μπήκαν στην Αλβανία. Την ίδια κατάληξη είχε και η νέα ιταλική επίθεση τον Μάρτιο του 1941, με αποτέλεσμα να επέμβει ο Χίτλερ για να σώσει τον σύμμαχό του. Οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα μέσω της Βουλγαρίας στις 6 Απριλίου. Οι Έλληνες, με τη βοήθεια των βρετανικών δυνάμεων, αντιστάθηκαν σε έδαφος, θάλασσα και αέρα, αλλά κατατροπώθηκαν από τον κατά πολύ ανώτερο γερμανικό στρατό. Παρά την ύστατη προσπάθεια των Αυστραλών και Νεοζηλανδών στρατιωτών στο στενό των Θερμοπυλών, η Αθήνα έπεσε στις 27 Απριλίου και οι Βρετανοί απέσυραν 50.000 στρατιώτες από την Κρήτη. Ο Τζον Καρ, μέσα από το εξαιρετικό αυτό χρονικό της άμυνας της Ελλάδας, χωρίς να υποτιμά τη βρετανική βοήθεια, βασίζεται σε ελληνικές πηγές και δίνει έμφαση στις μάχες μέχρι θυσίας των Ελλήνων και στη συμμετοχή τους στον αγώνα κατά του φασισμού.

Καμία άλλη περιοχή στον σημερινό κόσμο δεν είναι τόσο σημαντική όσο η Μέση Ανατολή, και κανένας λαός δεν είναι πιο παρεξηγημένος από τους Άραβες. Σε αυτό το αριστουργηματικό έργο διαχρονικής αξίας, ο έγκριτος ιστορικός της Οξφόρδης διηγείται την πραγματική ιστορία των αραβικών λαών, από την εξάπλωση του Ισλάμ μέχρι το Παλαιστινικό ζήτημα, από τον προφήτη Μωάμεθ μέχρι τον Μουαμάρ Καντάφι. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΑΒΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ αποτελεί μια μαρτυρία για την πλούσια πνευματική, πολιτική και πολιτιστική κληρονομιά αυτού του ξεχωριστού πολιτισμού μέσα από δεκατρείς αιώνες πολέμου και ειρήνης, αλλά και μέσα από τη θρησκεία, που έχει βαρύνοντα ρόλο. Προς τούτοις, ο συγγραφέας αφήνει τον αναγνώστη να φανταστεί το μέλλον της Μέσης Ανατολής, γης προ αιώνων αμφισβητούμενης, στην οποία έζησαν λαοί ένδοξοι, με πανάρχαια ιστορία.

Για περισσότερα από 3.000 χρόνια, η Μεσόγειος υπήρξε ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα του παγκόσμιου πολιτισμού. Από την εποχή της Τροίας μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα, η ανθρώπινη δράση στην περιοχή της Μεσογείου έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της παγκόσμιας ιστορίας. Η ΜΕΓΑΛΗ ΘΑΛΑΣΣΑ του Ντέιβιντ Αμπουλάφια είναι η πρώτη πλήρης ιστορική μελέτη για τη διαχρονική περιπέτεια των λαών της Μεσογείου από την εποχή της ανέγερσης του μυστηριώδους ναού στη Μάλτα γύρω στο 3.500 π.Χ. μέχρι και την πρόσφατη, εκ νέου επινόηση των μεσογειακών ακτών ως τουριστικού προορισμού. Ο Αμπουλάφια περιγράφει εκείνες τις πόλεις οι οποίες άσκησαν ιδιαίτερη επίδραση ή ταυτίστηκαν με συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους - πόλεις όπως η Αλεξάνδρεια, η Βενετία και η Θεσσαλονίκη. Αποδίδει την ακμή τους στην ικανότητά τους να γίνονται κέντρα συνύπαρξης πολλών διαφορετικών λαών, θρησκευμάτων και εθνικών ταυτοτήτων. Επιπλέον, παρουσιάζει την ιστορία συγκεκριμένων πληθυσμών καθώς και προσωπικοτήτων, οι οποίες προσδίδουν ζωντάνια και αμεσότητα στις ευρύτερες εξελίξεις που αναφέρονται στο βιβλίο - λόγου χάρη οι Μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι προσκυνητές που κατευθύνονταν ανατολικά, ξεκινώντας από την Ισπανία του 12ου αιώνα, βασιλείς της Σικελίας, Οθωμανοί σουλτάνοι και ναύαρχοι από τη Βρετανία, τη Γαλλία και την τσαρική Ρωσία. Η ΜΕΓΑΛΗ ΘΑΛΑΣΣΑ απλώνεται σε όλη την ιδιόμορφη έκταση της Μεσογείου, από το Γιβραλτάρ μέχρι τη Συρία, από τη Γένοβα μέχρι την Τυνησία, δίνοντας έμφαση στη σύγκρουση και την αντίθεση, εθνική, γλωσσική, θρησκευτική και πολιτική. Έτσι, χαρτογραφεί τον τρόπο με τον οποίο η Μεσόγειος έγινε «πιθανόν ο πιο κατάλληλος χώρος για αλληλεπίδραση πολιτισμών και λαών σε ολόκληρο τον πλανήτη».

Η Ελληνική Επανάσταση είχε ιδιαίτερη σημασία για τους Αμερικανούς. Οι αμερικανικές εφημερίδες της εποχής ονόμασαν το ξέσπασμα συμπάθειας και υποστήριξης προς τους Έλληνες «Ελληνική Φωτιά», κάνοντας έναν παραλληλισμό με το βυζαντινό υγρό πυρ. Αν και η σύσταση του υγρού πυρός έχει χαθεί στο διάβα της Ιστορίας, η αμερικανική «Ελληνική Φωτιά» αποτελούνταν από ενθουσιασμό για τον ελληνικό αγώνα, τον οποίο ενέπνεε η πεποίθηση πως τα δημοκρατικά ιδεώδη συνέδεαν τους Αμερικανούς με το αρχαίο ελληνικό παρελθόν. Το παρόν βιβλίο, ωστόσο, δεν περιέχει απλώς μια ιστορία για το εύρος της στήριξης που παρείχαν οι Αμερικανοί στους Έλληνες. Το κίνημα υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας αποτελεί ένα μοναδικό όχημα για να διερευνηθούν τα συμφέροντα των Αμερικανών στην Ελλάδα και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία· να διαπιστωθούν οι τρόποι με τους οποίους οι Αμερικανοί πίστευαν ότι θα βοηθούσαν τους Έλληνες να εξασφαλίσουν την ανεξαρτησία, καθώς και να εξεταστεί πώς αυτές οι προσπάθειες επηρέασαν τα μεταρρυθμιστικά κινήματα του 19ου αιώνα στις ΗΠΑ. Η αμερικανική υποστήριξη στην Ελληνική Επανάσταση είχε κοινωνικές επιπτώσεις και πολιτικό αντίκτυπο στις ΗΠΑ, ενώ, αντίθετα, ο Πόλεμος της Ελληνικής Ανεξαρτησίας βοήθησε τους Αμερικανούς να αυτοπροσδιοριστούν ως λαός και να ερμηνεύσουν την κληρονομιά της Αμερικανικής Επανάστασης στη διεθνή σκηνή.

ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΔΕΚΑ ΚΑΛΎΤΈΡΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ 2020 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΥΣ NEW YORK TIMES Ως ιστορικός, πιστεύω ακράδαντα πως, αν θέλουμε να νοηματοδοτήσουμε το παρελθόν και να μελετήσουμε σε βάθος την ανθρώπινη ιστορία, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τον πόλεμο. Οι συνέπειές του ήταν πάντοτε τόσο βαθιές, ώστε αν αγνοήσουμε τον πόλεμο σημαίνει ότι αγνοούμε μια από τις παραμέτρους εκείνες που καθόρισαν την εξέλιξη του ανθρώπου και την πορεία της Ιστορίας, όπως είναι το περιβάλλον, η γεωγραφία, οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι, η οικονομία, οι ιδέες, οι κοινωνικές και πολιτικές μεταβολές. Σε αυτό το βιβλίο η έγκριτη καθηγήτρια Μάργκαρετ Μακμίλαν, κάνοντας μια αναδρομή στις ένοπλες συρράξεις ανά τους αιώνες, διερευνά τους δεσμούς ανάμεσα στον πόλεμο και στην κοινωνία και τα ζητήματα που αυτοί εγείρουν.